Chứng khoán phái sinh là gì?

Chứng khoán phái sinh là công cụ tài chính có giá trị phụ thuộc vào giá trị của một tài sản cơ sở như cổ phiếu, trái phiếu, hàng hóa, lãi suất, hoặc chỉ số chứng khoán. Thay vì trực tiếp sở hữu tài sản cơ sở, nhà đầu tư giao dịch dựa trên sự biến động giá của tài sản này. Chứng khoán phái sinh được sử dụng để phòng ngừa rủi ro, đầu cơ hoặc tìm kiếm lợi nhuận từ biến động giá.

Các loại chứng khoán phái sinh

Có bốn loại chứng khoán phái sinh chính:

1. Hợp đồng tương lai (futures): Đây là thỏa thuận mua hoặc bán một tài sản cơ sở vào một ngày xác định trong tương lai với mức giá đã được thỏa thuận trước. Hợp đồng tương lai được giao dịch trên sàn và tuân thủ các quy định nghiêm ngặt về tiêu chuẩn hóa.
2. Hợp đồng quyền chọn (options): Hợp đồng quyền chọn cho phép (nhưng không bắt buộc) nhà đầu tư mua hoặc bán tài sản cơ sở vào một thời điểm trong tương lai với giá đã được ấn định trước. Quyền chọn mua (call option) cho phép mua, còn quyền chọn bán (put option) cho phép bán tài sản cơ sở.
3. Hợp đồng kỳ hạn (forwards): Tương tự như hợp đồng tương lai, nhưng hợp đồng kỳ hạn là một thỏa thuận giữa hai bên và không được giao dịch trên sàn mà thông qua các giao dịch thỏa thuận riêng. Điều này dẫn đến hợp đồng kỳ hạn ít được chuẩn hóa và mang tính linh hoạt cao hơn.
4. Hợp đồng hoán đổi (swaps): Đây là thỏa thuận giữa hai bên nhằm trao đổi các dòng tiền trong tương lai dựa trên một công cụ tài chính nhất định. Ví dụ, một hợp đồng hoán đổi lãi suất sẽ cho phép hai bên hoán đổi các khoản thanh toán lãi suất cố định và lãi suất thả nổi.

Vai trò của chứng khoán phái sinh

Vai trò của phái sinh trong thị trường chứng khoán

• Phòng ngừa rủi ro: Nhà đầu tư sử dụng chứng khoán phái sinh để bảo vệ danh mục đầu tư khỏi những biến động tiêu cực của thị trường. Ví dụ, nếu nhà đầu tư lo ngại về sự sụt giảm giá trị của cổ phiếu có thể mua hợp đồng quyền chọn bán để có quyền bán cổ phiếu ở mức giá đã được thỏa thuận.
• Đầu cơ: Nhà đầu tư có thể sử dụng chứng khoán phái sinh để tìm kiếm lợi nhuận từ những biến động giá ngắn hạn của tài sản cơ sở mà không cần sở hữu chúng. Hợp đồng tương lai và quyền chọn thường được dùng cho mục đích này, vì chúng cho phép nhà đầu tư kiểm soát khối lượng tài sản lớn hơn số vốn ban đầu.
• Tối ưu hóa tài chính: Các doanh nghiệp cũng sử dụng chứng khoán phái sinh để ổn định dòng tiền, kiểm soát chi phí và quản lý các yếu tố rủi ro tài chính như lãi suất và tỷ giá hối đoái.

Ưu và điểm của việc đầu tư phái sinh

Ưu điểm 

• Tận dụng đòn bẩy: Chứng khoán phái sinh cho phép nhà đầu tư sử dụng số vốn nhỏ hơn so với việc đầu tư trực tiếp vào tài sản cơ sở. Điều này mang lại khả năng sinh lời cao hơn khi thị trường biến động theo hướng có lợi.
• Tính thanh khoản cao: Chứng khoán phái sinh, đặc biệt là hợp đồng tương lai và quyền chọn, thường được giao dịch với khối lượng lớn trên các sàn giao dịch, giúp nhà đầu tư dễ dàng mua bán.
• Phòng ngừa rủi ro hiệu quả: Sử dụng các công cụ phái sinh giúp nhà đầu tư giảm thiểu rủi ro từ sự biến động giá của tài sản cơ sở, từ đó bảo vệ danh mục đầu tư khỏi những yếu tố không thể kiểm soát.

Nhược điểm

• Rủi ro đòn bẩy cao: Mặc dù đòn bẩy có thể tạo ra lợi nhuận lớn, nhưng nếu thị trường di chuyển không như dự đoán, nhà đầu tư có thể gánh lỗ lớn hơn số vốn ban đầu.
• Tính phức tạp: Chứng khoán phái sinh phức tạp hơn nhiều so với các loại chứng khoán thông thường, đòi hỏi nhà đầu tư phải hiểu rõ cách hoạt động của thị trường và các yếu tố tác động.
• Biến động giá lớn: Do liên quan đến dự đoán tương lai và sử dụng đòn bẩy, giá của chứng khoán phái sinh có thể biến động mạnh và khó dự đoán, dẫn đến rủi ro cao cho nhà đầu tư.